Ontstaan van trauma: beschadiging van de ondergrondse bedrading

Teams zijn complexe ecologische systemen waarin de kwaliteit van de onderlinge relaties de veerkracht van het systeem bepaalt. Teams kunnen blessures oplopen en als die niet goed behandeld worden, raakt een team (blijvend) getraumatiseerd. Het ontbreekt dan aan veerkracht en het team schiet in de overlevingsstand.

Er zijn verschillende soorten trauma, die op verschillende manieren ontstaan. Maar wat ze gemeen hebben, is dat de relationele bedrading van het team is beschadigd. In de ondergrond zit er iets fout.

Een trauma ontstaat door een gebeurtenis of een reeks gebeurtenissen die een overweldigend effect hebben op een team, waardoor het team niet meer gezond kan blijven functioneren. De leiding speelt vaak een negatieve rol in het ontstaan van trauma in teams. En het komt vaker voor dan de meesten van ons denken.

Herkenning van trauma in teams: een kudde pinguïns
Er zijn een paar basale kenmerken die duiden op een trauma in een team:

• Er is in teams die in de overlevingsmodus zitten vaak sprake van eilandjesvorming. Mensen trekken zich terug op hun vakgebied, en zijn er niet op gericht elkaar te helpen. Het werken op eilandjes verandert bij bedreigingen van buitenaf naar opgaan in de massa. Het team vormt dan een blok.
• Het onderling vertrouwen en het vertrouwen in leidinggevenden zijn beschadigd en mensen zijn hun eigenwaarde kwijt geraakt. Teamleden voelen zich tekortschieten en feedback wordt persoonlijk opgevat (‘Ik ben niet goed genoeg’ en ‘Ik kan het niet’).
• Zelfbescherming en zelfhandhaving staan voorop en emoties worden niet gedeeld en verwerkt. Stoerheid en afstandelijkheid voeren de boventoon. Daarmee proberen teamleden zich staande te houden.

Deze teamkenmerken zijn signalen om eens grondig stil te staan bij het team en te onderzoeken of er sprake is van trauma en overlevingspatronen in het team. Een verstoorde relationele bedrading wordt trouwens doorgegeven aan nieuwe teamleden. De overlevingspatronen kunnen ook zijn veroorzaakt door incidenten die twintig jaar of langer geleden hebben plaatsgevonden!

Soorten trauma
Ingrijpende gebeurtenissen kunnen in teams als een bom inslaan. Denk aan een onverwacht ontslag van een van de collega’s. Of aan een team in de verpleging dat een patiënt verliest, voor wie ze zo hard gevochten hebben. Maar het kan ook subtieler, als kleinere incidenten zich sluipenderwijs opstapelen.

Ingrijpende gebeurtenissen hoeven overigens niet altijd tot een blijvend trauma te leiden. De veerkracht van een team kan zo sterk zijn dat het team kan herstellen na een ingrijpende gebeurtenis. De ondergrond van de relationele bedrading is in dat geval gezond. Dezelfde gebeurtenis leidt bij het ene team wel tot een blijvend trauma en bij het andere niet. Daarbij is vooral de reactie van de leiding belangrijk. Een team dat zich gehoord en gezien voelt, schiet minder gemakkelijk in de overlevingsstand.

 

Posttraumatische groei
Als we weten hoe trauma’s in teams ontstaan, kunnen we gericht de leiding nemen om als team te herstellen en weer te kunnen floreren. Ook kunnen we als teammanager onderzoeken welke interventiemogelijkheden er zijn om een team te helpen bij het herstel.

Centraal staat de interventiemix: hoe kunnen we ongezonde patronen stoppen, hoe kunnen we het gezonde deel van het team laten groeien, en welke blessures hebben behandeling nodig? Voor posttraumatische groei is verbindende communicatie nodig, en dat draait om het verwoorden van emoties en het uitspreken van behoeftes. Groei wordt gestimuleerd  door kwetsbaar te durven zijn.